Onze tips voor getuigen
Hieronder vind je een aantal zaken om rekening mee te houden
Onze belangrijkste tips samengevat:
- Denk op voorhand goed na over of je het ziet zitten om te getuigen en wat voor jou belangrijke voorwaarden zijn (zoals type medium, anonimiteit,...). Getuigen kan namelijk een aanzienlijke emotionele impact en gevolgen hebben voor jou en je omgeving.
- Verschillende vormen van media (sociale media, krant, televisie, radio, podcast, ...) hebben verschillende eigenschappen (live of niet, bewerkbaar of niet, mate van verspreiding,....). Hou hier rekening mee.
- Neem op voorhand de mediarichtlijnen door. Deze zijn cruciaal om schadelijke effecten van een getuigenis te beperken of vermijden. Breng de mediamaker ook op de hoogte van deze richtlijnen. Enkele belangrijke aandachtspunten bij het getuigen over het onderwerp zelfdoding:
- Vermeld geen methodes (incl. locatie, aanwezigheid van afscheidsbrief) want dit vergroot het risico op imitatie.
- Geef een hoopvolle boodschap, bijvoorbeeld 'je bent niet alleen', 'praten helpt', 'durf hulp te vragen'.
- Focus op je herstel- en rouwproces.
- Stel zelfdoding en rouw voor als iets complex, als een proces. Vermijd toewijzing van zelfdoding(sgedachten/pogingen) aan één oorzaak.
- Bewaak je eigen grenzen en privacy. Weet dat je niet alle vragen moet beantwoorden.
- Bereid je voor op mogelijke reacties uit de omgeving en voorzie ondersteuning na het afnemen van de getuigenis.
Hieronder staan we uitgebreider stil bij deze punten en specifieke aandachtspunten in de verschillende fases van de getuigenis.
Vooraf aan de getuigenis
Een goede voorbereiding is essentieel! Bepaal of je op dit moment klaar bent om je verhaal te vertellen en wees je bewust van mogelijke gevolgen.
Stel jezelf hierbij de volgende vragen:
Is dit het juiste moment?
Getuigen meteen na het
ondernemen van een zelfmoordpoging, periode met intense
zelfmoordgedachten of verlies van iemand aan zelfdoding is niet evident
aangezien het veel emoties met zich kan meebrengen en impact kan hebben
op je.
- Wanneer je klaar bent om te getuigen is afhankelijk van persoon tot persoon. Zorg dat je de gebeurtenissen voldoende hebt verwerkt en voor jezelf gezorgd hebt om je verhaal op een positieve manier te kunnen delen.
- Onze richtlijn: wacht na een zelfmoord(spoging) of verlies minstens een jaar. Deze richtlijn werd gebaseerd op internationale richtlijnen en literatuur rond herstel en rouw. Natuurlijk is het herstel- en rouwproces een zeer persoonlijk gegeven dat voor iedereen verschilt.
Welke impact gaat dit op mij hebben?
- Sta stil bij de mogelijke impact (emotioneel, sociaal,...). Zo kan het vertellen van je verhaal herinneringen terug levendiger maken.
- Mensen uit je omgeving en/of onbekenden zullen op de hoogte
zijn van je verhaal en hier mogelijk (tijdelijk) meer focus op leggen en mogelijk contact met jou opnemen.
- Latere werkgevers, partners, vrienden kunnen dit verhaal (later )
terugvinden.
- Heb je op dit moment voldoende draagkracht? Hoe zal je zorg dragen voor jezelf indien de impact ingrijpend is?
- Kan er iemand aanwezig zijn om mij te ondersteunen (zie "denk aan ondersteuning")
Welke gevolgen kan dit met zich meebrengen?
- Jouw verhaal zal lange tijd beschikbaar blijven (zeker bij online media). Je vertelt je verhaal vanuit je huidig standpunt, maar het is mogelijk dat je hier later anders naar kijkt.
- Afhankelijk van het gebruikte medium (sociale media, televisie,
radio, geschreven artikel,...) zal de getuigenis in verschillende mate verspreid
worden, bewerkbaar zijn achteraf (live vs. niet-live vormen), commentaar toelaten (vb. sociale media), en langer/minder lang beschikbaar zijn. Denk op voorhand over na over de mogelijke gevolgen hiervan. Bespreek met de mediamaker de optie om de optie tot commentaar uit te zetten of te modereren.
Gevolgen voor mijn omgeving?
- Houd er rekening mee dat het feit dat jij je verhaal brengt ook een impact kan hebben op jouw omgeving. Ook zij kunnen aangesproken worden over de getuigenis. Jouw getuigenis kan ook bij hen herinneringen of emoties teweeg brengen. Bespreek met je naasten hoe zij het vinden dat jij jouw verhaal deelt en houd hier indien mogelijk rekening mee.
- Houd rekening met de privacy van anderen indien het verhaal gaat over mensen uit je omgeving of iemand die je verloren bent aan zelfdoding. Stem indien mogelijk af met de personen of hun naasten of zij dit ok vinden.
- Als je nabestaande bent: gebruik niet de volledige naam of een foto van jouw overleden dierbare zonder toestemming van de andere nabestaanden.
Wil ik dit delen?
- Getuig nooit uit verplichting.
- Laat geen druk uitoefenen door de mediamaker of je omgeving. Jij bepaalt of en in welke mate je jouw verhaal wil delen.
- Kan dit iets voor mij betekenen? Heb ik zelf behoefte om mijn verhaal te delen?
- Weet dat je niet alle vragen moet beantwoorden en vragen mag weigeren.
Wat zijn de verwachtingen
Stem op voorhand af over eventuele verschillen in verwachtingen tussen jou en de mediamaker. Zitten jullie op dezelfde golflengte en is jouw verhaal gepast voor dit specifieke mediabericht?
Hierbij zijn er een aantal vragen die belangrijk zijn om over na te denken:
- Welke boodschap wil ik brengen?
- Welke boodschap wil de mediamaker brengen?
- Kan mijn verhaal mensen helpen?
- Kan de getuigenis anoniem (word ik herkenbaar in beeld gebracht, wordt mijn naam of die van de persoon en/of naasten/nabestaanden gebruikt,...)?
- In welk formaat zal de getuigenis gebracht worden (gedrukt, video, audio,…)?
- Vindt de getuigenis live plaats (vb. radio-interview)? Is er ruimte voor herwerking (vb nalezen artikel)?
- Welk effect kan mijn getuigenis teweegbrengen bij de lezer
- Hoe kan ik mijn hoopvolle boodschap verwerken in mijn getuigenis?
- Waar/wanneer zal de getuigenis gedeeld worden? Hoe lang blijft deze beschikbaar?
Communiceer je verwachtingen duidelijk naar de mediamaker.
Hoe bereid ik me voor?
Neem op voorhand onze mediarichtlijnen door om te weten waar je op moet letten bij het vertellen van je verhaal. Informeer de mediamaker over de mediarichtlijnen.
Formuleer je kernboodschap.
- Een getuigenis kan inspireren, hoop geven, mensen een hart onder de riem steken en mensen laten bijleren.
- Wij adviseren een boodschap zoals ‘praten helpt’, 'durf hulp te vragen' of 'je bent niet alleen'. Het kan echter zijn dat dit door jou niet zo werd ervaren. Wat heb je op dat moment dan gedaan of bij wie kon je toch nog terecht voor steun?
- Zet hulpbronnen en helpende zaken in de kijker.
Wat wil ik vertellen?
- Welke delen van je verhaal wil
je vertellen? Vertel geen zaken die je liever niet publiek wilt zien.
- Vraag de mediamaker welke insteek die heeft zodat je je kan voorbereiden. Geef ook aan welke vragen je niet wil beantwoorden.
Wie is het doelpubliek? Afhankelijk tot wie je je richt, zal je soms meer context moeten schetsen, meer basisinformatie moeten bieden of je taal wat aanpassen aan wie de getuigenis zal zien/horen/lezen.
Breng je verhaal onder woorden. Hoewel je je verhaal kent, is het niet altijd vanzelfsprekend om dit als samenhangend verhaal te formuleren. Probeer je verhaal op voorhand al eens te vertellen, eventueel voor anderen. Zo kan je ook inschatten welke impact het heeft om je verhaal met iemand anders te delen. Tip: schrijf het verhaal op voorhand in kernwoorden op. Dit kan houvast bieden.
Waar kan het interview doorgaan? Bespreek met de mediamaker waar het interview zal doorgaan. Kies indien mogelijk voor een plaats waar jij je veilig en op je gemak voelt. Welke plek voelt voor jou veilig om je verhaal te brengen, maar ook om een mediamaker in toe te laten?
Bekijk andere getuigenissen ter inspiratie. Denk er hierbij ook aan dat dit confronterend kan zijn voor jezelf.
Tips voor sociale media
Ga je je verhaal delen op sociale media? Bekijk dan zeker ook de tips op de influencerFAQ.
Getuigenis ter inspiratie
Cédric verloor zijn vader en maakte als student journalistiek er zijn bachelorproef over.
Tijdens de getuigenis
Je persoonlijk verhaal in de media brengen, kan mensen steunen en helpen om zich minder alleen te voelen. Het kan echter ook leiden tot het ‘imitatie-effect’ indien berichtgeving niet op een zorgvuldige manier gebeurt.
Houd rekening met de mediarichtlijnen
Zorg dat je tijdens je getuigenis de mediarichtlijnen volgt.
Wees aandachtig voor de taal die je gebruikt.
- De termen zelfmoord, zelfdoding en suïcide worden alle drie gebruikt, maar er is een voorkeur afhankelijk van de context.
- zelfmoord is de meest algemene en meest gebruikte term
- suïcide wordt in
wetenschappelijke context gebruikt
- zelfdoding wordt gebruikt in communicatie naar nabestaanden.
- Vermijd uitspraken zoals
- zelfmoord ‘plegen’, spreek liever over ‘overlijden/sterven door’ zelfmoord
- ‘(on)succesvolle’, ‘(niet) geslaagde’, ‘gelukte/mislukte’ zelfmoord(poging). Spreek eerder over een poging met/zonder de dood tot gevolg.
- dramatisering of sensationele taal door woorden zoals ‘forse stijging’, ‘epidemie’, ‘nieuwe golf’
- Romantiseer zelfdoding niet. Stel zelfdoding niet voor als ‘de oplossing’, iets ‘dat rust brengt’ of ‘een einde aan de pijn’.
Formuleer een hoopvolle kernboodschap, bied perspectief. Benadruk:
- dat verbetering mogelijk is, dat praten helpt en dat iemand er niet alleen voor staat.
- het wisselend beloop van zelfdodingsgedachten en het proces
dat je doorlopen hebt. Wat heeft specifiek
geholpen? Wat is er vandaag anders? Hoe ga je nu om met
moeilijke momenten?
Vermeld geen methodes. Vermijd gedetailleerde
beschrijving omtrent de gebruikte methode bij
pogingen. Dit houdt de specifieke methode in, maar ook de
plaats/locatie, aan- of afwezigheid en inhoud van afscheidsbrieven/
afscheidsposts op sociale media. Het delen van methodes vergroot het risico op imitatie.
Vermijd simplificering door veronderstellingen te
maken over één oorzaak of aanleiding voor zelfmoord. Zelfdoding is
altijd een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale
factoren. Benadruk deze complexiteit en breng het persoonlijk rouw- of
herstelproces in kaart. Meer informatie hierover vind je op Werkgroepverder.be en zelfmoord1813.be.
Verwijs naar websites of andere bronnen waar jij goede informatie of hulp gevonden hebt. Vermeld beschikbare hulpbronnen en de Zelfmoordlijn. Op deze webpagina
staat al heel wat informatie over waar mensen hulp kunnen vinden.
Daarnaast zijn er specifieke websites met informatie en hulpbronnen voor
mannen en nabestaanden.
Bewaak je eigen privacy. Jij bepaalt zelf hoeveel en welke informatie je wil delen tijdens de afname van de getuigenis. Besef dat je niet altijd in de hand hebt welke informatie mediamakers zullen delen en op welke manier. Communiceer op voorhand, indien mogelijk, duidelijk welke informatie je liever niet zou delen. Ben je nabestaande? Dan is het belangrijk om de privacy van diegene die overleden is te respecteren.
Richtlijnen en spontaniteit
Bovenstaande richtlijnen zijn belangrijk om risico's te beperken. Het is echter ook belangrijk dat je jouw verhaal op een spontane manier kan vertellen.
- Indien het gaat om media waarbij het bericht nog bewerkbaar is na de getuigenis (bijvoorbeeld geschreven artikel, sociale media post,...), kan je ervoor kiezen spontaan te vertellen en de mediamaker te vragen om de richtlijnen te hanteren bij de verwerking door onder andere aandacht te hebben voor gepast taalgebruik en methoden niet te vermelden.
- Indien het om een live mediabericht gaat (bijvoorbeeld een televisie- of radiouitzending) zul je iets meer aandacht moeten hebben voor de richtlijnen bij het vertellen van je verhaal.
De balans zoeken tussen spontaniteit en respecteren van de richtlijnen is dus een uitdagende oefening die zal verschillen per type medium.
Getuigenis ter inspiratie
Patrick getuigt over donkere gedachten na enkele tegenslagen in zijn leven en vertelt hoe het leven terug zin kreeg voor hem.
Denk aan ondersteuning
Getuigen kan heel wat emoties losmaken, voorzie daarom de nodige ondersteuning. Bespreek dit, indien mogelijk, op voorhand met de mediamaker.
Kies een locatie (indien mogelijk) die veilig voelt om je verhaal te brengen, maar ook om een mediamaker in toe te laten. Dit zal niet altijd mogelijk zijn, afhankelijk van het type medium (bijvoorbeeld een live opname tijdens een televisie- of radioprogramma).
Voorzie voldoende tijd en ruimte voor de getuigenis en bijbehorende emoties: mogelijks heb je nood aan pauze om te bekomen
of om hevige emoties te laten bezinken. Zorg dat hier tijd voor is en
dat je niet gehaast moet vertellen.
Betrek eventueel een hulpverlener of naaste: Het kan
helpend zijn om op voorhand een hulpverlener of iemand uit je omgeving te vragen om aanwezig te
zijn bij de afname van je getuigenis, zodat deze ondersteuning kan
bieden indien nodig. Dit is natuurlijk afhankelijk van waar jij je comfortabel bij voelt.
Je hoeft niet alle vragen te beantwoorden: beantwoord enkel de vragen waar je je zelf comfortabel bij voelt. Geef anders aan dat je liever niet op die vraag antwoordt. Je hebt het recht om een pauze te vragen of te stoppen.
Na de getuigenis
Getuigenissen stoppen niet op het moment dat je je verhaal gedeeld hebt met de mediamaker.
Kijk/lees/luister het bericht na of laat het nakijken door iemand uit je omgeving. Kan jij je vinden in de manier waarop je verhaal wordt gebracht? Worden er zaken vermeld die je liever niet deelt of die niet kloppen? Stemt de getuigenis overeen met de vooraf samen afgesproken verwachtingen? Koppel terug naar de mediamaker indien dit niet het geval is.
Wees je er van bewust dat niet alle veranderingen en wijzigingen mogelijk zijn. Dit is onder andere afhankelijk van het type medium (bijvoorbeeld live uitzending of geschreven tekst), de tijdsdruk van de mediamaker en beslissingen vanuit de redactie.
Reflecteer over je ervaring en koppel terug naar de mediamaker. Bedank de mediamaker, geef eventueel ook aan wat je zelf als fijn en minder fijn hebt ervaren bij het getuigen.
Bereid je voor op mogelijke reacties uit de omgeving. Indien de getuigenis niet anoniem was, bestaat de kans dat anderen zich herkennen in je verhaal en jou hierover aanspreken. Denk op voorhand na over hoe je hiermee om kan gaan: wat wil je wel of niet delen, waar liggen je grenzen en hoe kan je je grenzen aan anderen communiceren. Bereid je ook voor op mogelijke reacties van onbegrip.
Krijg je reacties binnen van (on)bekenden via sociale media, sms of mail met hun verhaal en/of vraag naar hulp? Je mag hier op in gaan, maar weet ook dat je je grenzen mag aangeven, niet op alles moet reageren en je tijd mag nemen. Hiervoor kan je doorverwijzen naar hulp met een standaardberichtje zoals bijvoorbeeld: "Bedankt voor je berichtje en om jouw verhaal te delen. Ik hoop dat mijn getuigenis jou de nodige herkenning geeft. Als je nood hebt aan een luisterend oor kan je altijd terecht bij de Zelfmoordlijn 1813. Op zelfmoord1813.be vind je alle informatie en hulpmogelijkheden. Ik wens je veel sterkte toe."
Zorg voor jezelf. Waak er na de getuigenis op dat je voldoende tijd neemt voor jezelf. Houd contact met mensen uit je omgeving, zorg voor voldoende slaap en beweging en plan activiteiten die je deugd doen. Indien je merkt dat het zwaar weegt, kun je ook professionele hulp zoeken. Op Zelfmoord1813, KomUitJeKop.be (speciaal voor mannen) en WerkgroepVerder.be (nabestaanden) staan heel wat tips en hulpbronnen.