Onze tips voor mediamakers
Hieronder vind je een aantal zaken om rekening mee te houden
Onze belangrijkste tips samengevat:
- Denk op voorhand na over een hoopvolle kernboodschap
- Contacteer de getuige op voorhand voor een korte kennismaking en stem verwachtingen goed af.
- Neem op voorhand de mediarichtlijnen door en deel deze met relevante collega's.
Deze zijn cruciaal om schadelijke effecten van een getuigenis te
beperken of vermijden. Breng de getuige en andere redactieleden ook op de hoogte van deze
richtlijnen. Enkele belangrijke aandachtspunten bij het getuigen over
het onderwerp zelfdoding:
- Vermijd 'waar' en 'hoe' vragen: Vermeld geen methodes (incl. locatie, aanwezigheid van afscheidsbrief) want dit vergroot het risico op imitatie.
- Geef een hoopvolle boodschap, bijvoorbeeld 'je bent niet alleen', 'praten helpt', 'durf hulp te vragen'.
- Focus op het herstel- en rouwproces.
- Vermijd 'waarom' vragen: Stel zelfdoding en rouw voor als iets complex, als een proces. Vermijd toewijzing van zelfdoding(sgedachten/pogingen) aan één oorzaak.
- Laat de getuige indien mogelijk de getuigenis nakijken vooraleer deze gepubliceerd wordt.
- Hanteer een houding van wederzijds vertrouwen en respect bij het benaderen van de getuige en diens verhaal.
- Ga voor sereniteit, niet sensatie.
Hieronder staan we uitgebreider stil bij deze punten en specifieke aandachtspunten in de verschillende fases van de getuigenis.
Vooraf aan de getuigenis
Een goede voorbereiding is essentieel bij getuigenissen.
Naar wie ben je op zoek?
Welke boodschap wil je brengen? Als je voor jezelf helder hebt welke boodschap je wil brengen, kan je een getuige zoeken die zich kan vinden in deze boodschap en wiens verhaal hierbij aansluit.
Richt je je tot een bepaalde doelgroep? Denk op voorhand na over wie je doelpubliek zal zijn. Op die manier kan je eventueel ook een getuige die hierbij aansluit zodat het verhaal herkenbaar is voor je doelgroep. Denk dus na over de genderidentiteit, leeftijd, of andere eigenschappen.
De zoektocht naar een getuige
Let bij je oproep op je taalgebruik. Vermijd stigmatiserende termen zoals ‘een suïcidepoger’, ‘zelfmoord plegen’, ‘een gefaalde poging’,… Meer hierover lees je hieronder en in onze mediarichtlijnen.
Zoek organisaties of verenigingen die je oproep mee kunnen verspreiden. Overbelast organisaties hier niet mee en contacteer de juiste contactpersoon.
Een (geschikte) getuige vinden is niet evident. Let er op om niemand onder (tijds)druk te zetten om te getuigen.
Wat zijn de verwachtingen
Stem op voorhand af over eventuele verschillen in verwachtingen tussen jou en de getuige. Zitten jullie op dezelfde golflengte?
Hierbij zijn er een aantal vragen die belangrijk zijn om over na te denken:
- Welke boodschap wil je brengen?
- Kan de getuigenis anoniem (wordt de getuige herkenbaar in beeld gebracht, wordt de naam gebruikt,...)?
- In welk formaat zal de getuigenis gebracht worden (gedrukt, video, audio,…)?
- Vind de getuigenis live plaats (vb. radio-interview)? Is er ruimte voor herwerking (vb nalezen artikel)?
- Welk effect kan de getuigenis teweegbrengen bij de lezer?
- Hoe kan ik een hoopvolle boodschap verwerken in de getuigenis?
Communiceer je verwachtingen hierover duidelijk naar de getuige.
Hoe bereid ik me voor?
Als mediamaker sta je mee in voor het op een respectvolle manier weergeven van iemands verhaal. Wat kan je op voorhand doen om het gesprek vlot te laten verlopen?
Neem op voorhand onze mediarichtlijnen door om te weten waar je op moet letten bij het afnemen van de getuigenis. Informeer de getuige ook over de mediarichtlijnen.
Bepaal je kernboodschap.
- Een getuigenis kan inspireren, hoop geven, mensen een hart onder de riem steken en mensen laten bijleren.
- Wij
adviseren een boodschap zoals ‘praten helpt’, 'durf hulp te vragen' of 'je bent niet alleen'.
Het kan echter zijn dat dit door de getuige niet zo werd ervaren. Wat heeft de getuige op dat moment dan gedaan of bij wie kon die toch nog terecht voor steun?
- Zet hulpbronnen en helpende zaken in de kijker.
Wat zal ik vragen? Bepaal op voorhand welke insteek je voor de getuigenis wil hanteren en communiceer dit naar de getuige. Formuleer eventueel al een aantal vragen, maar laat ook voldoende ruimte voor het verhaal van de getuige.
Hoe zal de afname verlopen? Kan
de getuige nog stoppen tijdens de opname en de getuigenis eventueel
intrekken? Communiceer dit eveneens duidelijk naar de getuige.
Informeer jezelf. Zorg dat je als mediamaker voldoende basiskennis hebt over zelfdoding (in Vlaanderen).
Informeer de getuige. Een getuigenis brengen kan een impact hebben op de getuige en diens omgeving. Informeer de getuige op voorhand van deze mogelijke impact. Meer informatie hierover kunnen ze vinden op de pagina met tips voor getuigen.
Houd rekening met de wensen en voorkeuren van de getuige in verband met diens verwachtingen (bijv. i.v.m. locatie, anonimiteit, ...)
Nood aan advies? Dan kan je terecht bij het VLESP of Werkgroep Verder. Neem tijdig contact op.
Aandachtspunten bij het opstellen van vragen:
Vermijd zelfmoord voor te stellen als het gevolg van bepaalde gebeurtenissen of oorzaken (oorzaak-gevolg)
- Zelfmoordgedachten hebben nooit één oorzaak. Ze komen tot stand vanuit een ingewikkelde combinatie van kwetsbaarheidsfactoren en stresserende levensomstandigheden op allerlei domeinen. Bovendien zijn er ook heel wat factoren die kunnen beschermen tegen zelfmoordgedachten.
- Weerspiegel in je vragen deze complexiteit en veelheid aan factoren.
- Meer informatie over hoe zelfmoordgedachten ontstaan vind je hier.
Vermijd ‘waarom’ vragen (schuldinducerend)
- “Waarom heb je/heeft je naaste een poging ondernomen?” Deze vraag kan schuldinducerend overkomen. Voor een getuige kan dit aanvoelen alsof die zich moet verantwoorden of dat het een onbegrijpbare daad is. Bovendien suggereren waarom-vragen één duidelijke oorzaak waarom iemand een poging heeft ondernomen.
- Focus vooral op het herstel- of rouwproces. Stel eerder vragen zoals “welke factoren hebben voor jou allemaal bijgedragen aan de pijn die je op dat moment ervaarde?”, “wat speelde er allemaal in jouw leven op dat moment?”, “Kan je me wat meer vertellen over wat je allemaal hebt meegemaakt?”, …
Vermijd vragen rond ‘waar’ en ‘hoe’ (methodes)
- Het vermelden van gebruikte methodes voor zelfmoordpogingen doet het risico op ‘imitatie-effecten’ stijgen. Vermijd vragen die een antwoord uitlokken over waar en hoe een persoon een poging heeft ondernomen.
- Het is veel belangrijker om zicht te krijgen op het verhaal van de persoon en het proces dat deze heeft meegemaakt, dan de specifieke details van een eventuele poging.
Vraag naar wat geholpen heeft of hoe iemand in die periode steun of hulp vond (herstel- of rouwproces)
- Breng het herstel- of rouwproces van de getuige in kaart. Dit toont dat zelfmoordgedachten en rouw complexe zaken zijn die niet vast staan, maar net veranderen over tijd. Stel het dus niet voor als iets dat onveranderbaar of dat op elk moment hetzelfde aanvoelt.
- Herstel vergt tijd en vooral actief werk. Stel vragen naar wat de persoon geholpen heeft en wat de persoon gedaan heeft om de moeilijke periodes te overbruggen of te boven te komen. Op die manier kan de getuigenis inspiratie en tips bieden voor anderen.
Tips voor sociale media
Ga je sociale media gebruiken voor het delen van de getuigenis? Bekijk dan zeker de tips op de influencerFAQ.
Tijdens de getuigenis
Een persoonlijk verhaal in de media brengen, kan mensen steunen en helpen om zich minder alleen te voelen. Het kan echter ook leiden tot het ‘imitatie-effect’ indien berichtgeving niet zorgvuldig gebeurt.
Begin eerst met jezelf voor te stellen. Dit helpt een veilige omgeving te creëren. De getuige zal jou namelijk toelaten in een zeer persoonlijk verhaal. Over het thema zelfdoding praten kan voor zowel de getuige als jou een impact hebben en moeilijk zijn. Het is dan fijn dat de getuige niet het gevoel heeft om tegen een vreemde te praten en er een zeker vetrouwen is.
Dit kan door op voorhand kort even te bellen of bij aanvang van de getuigenis kort jezelf voor te stellen. Geef hierbij even aan wie je bent, welke boodschap je wil brengen en eventueel je affiniteit met het thema. Kader eventueel ook je insteek, bijvoorbeeld "ik wil vooral jouw verhaal horen en een hoopvolle en inspirerende boodschap brengen. Je mag altijd vragen weigeren. Vertel maar hoe voor jou goed voelt."
Houd rekening met de mediarichtlijnen
Zorg dat je tijdens de getuigenis de mediarichtlijnen volgt.
Wees aandachtig voor de taal die je gebruikt.
- De termen zelfmoord, zelfdoding en suïcide worden alle drie gebruikt, maar er is een voorkeur afhankelijk van de context.
- zelfmoord is de meest algemene en meest gebruikte term
- suïcide wordt in
wetenschappelijke context gebruikt
- zelfdoding wordt gebruikt in communicatie naar nabestaanden.
- Vermijd uitspraken zoals
- zelfmoord ‘plegen’, spreek liever over ‘overlijden/sterven door’ zelfmoord
- ‘(on)succesvolle’, ‘(niet) geslaagde’, ‘gelukte/mislukte’ zelfmoord(poging). Spreek eerder over een poging met/zonder de dood tot gevolg.
- dramatisering of sensationele taal door woorden zoals ‘forse stijging’, ‘epidemie’, ‘nieuwe golf’
- Romantiseer zelfdoding niet. Stel zelfdoding niet voor als ‘de oplossing’, iets ‘dat rust brengt’ of ‘een einde aan de pijn’.
Vermijd simplificering door veronderstellingen te maken over één oorzaak of aanleiding voor zelfmoord. Zelfdoding is altijd een complex
samenspel van biologische, psychologische en sociale factoren. Benadruk
deze complexiteit en breng het persoonlijk rouw- of herstelproces in
kaart.
Formuleer een hoopvolle kernboodschap aan de hand van de getuigenis. Bied perspectief. Benadruk:
- dat verbetering mogelijk is, dat praten helpt en dat iemand er niet alleen voor staat.
- het wisselend beloop van zelfdodingsgedachten en het proces dat je doorlopen hebt.Wat heeft specifiek geholpen? Wat is er vandaag anders? Hoe gaat de getuige nu om met moeilijke momenten?
Vermeld geen methodes. Vermijd gedetailleerde beschrijving of (grafische) beelden omtrent de gebruikte methode bij pogingen/zelfdoding. Dit houdt de specifieke methode in, maar ook de plaats/locatie, aan- of afwezigheid en inhoud van afscheidsbrieven/ afscheidsposts op sociale media. Vermijd bij het vormgeven van het mediabericht ook beelden en foto’s die een bepaalde methode impliceren. Het delen van methodes vergroot het risico op imitatie.
Rapporteer correcte cijfers. De meest actuele cijfers m.b.t. zelfdoding vind je hier.
Laat een expert aan het woord om het verhaal van de getuige breder te kaderen. Op die manier kunnen eveneens verschillende invalshoeken belicht worden.
Respecteer de privacy van de getuige. De getuige bepaalt zelf hoeveel en welke informatie die wil delen. Deel geen onnodige details. Bij nabestaanden is het bovendien belangrijk om niet enkel de privacy van de getuige te respecteren, maar ook van diegene die overleden is.
Richtlijnen en spontaniteit
Bovenstaande richtlijnen zijn belangrijk om risico's te beperken. Het is echter ook belangrijk dat de getuige diens verhaal op een spontane manier kan vertellen.
- Indien het gaat om media waarbij het bericht nog bewerkbaar is na afname van de getuigenis (bijvoorbeeld geschreven artikel, sociale media post,...), kan er gekozen worden om de getuige vrij te laten vertellen. De mediarichtlijnen worden dan meer toegepast bij het verwerken van het verhaal door onder andere aandacht te hebben voor gepast taalgebruik en methoden niet te vermelden.
- Indien het om een live mediabericht gaat (bijvoorbeeld een televisie- of radiouitzending) is iets meer aandacht voor de richtlijnen bij het vertellen van het verhaal nodig. Hierbij kan je als mediamaker helpen door vragen te stellen die volgens de mediarichtlijnen zijn opgesteld (zie hierboven) en door niet naar methodes te vragen.
De balans zoeken tussen spontaniteit en respecteren van de richtlijnen is dus een uitdagende oefening die zal verschillen per type medium.
Voorzie ondersteuning
De getuige kan heel wat emoties ervaren bij het vertellen van diens persoonlijk verhaal, voorzie de nodige ondersteuning.
Laat de getuige zelf bepalen waar het interview zal plaatsvinden (indien mogelijk). De getuige kan dan kiezen voor een plek waar die zich veilig voelt en in een veilige omgeving het verhaal kan brengen.
Voorzie voldoende tijd en ruimte voor de afname van de getuigenis en bijbehorende emoties: mogelijks heeft de getuige nood aan pauze om te bekomen of om hevige emoties te laten bezinken. Zorg dat hier tijd voor is en dat de getuigenis niet gehaast moet worden afgenomen. Respecteer als een getuige een bepaalde vraag niet wil beantwoorden. Voorzie eventueel een back-up optie voor het geval de getuige zich zou bedenken.
(H)erken dat delen van je persoonlijk verhaal moeilijk kan zijn en geef aan dat je het waardeert dat de getuige bereid is mee te werken. Bijvoorbeeld 'Bedankt voor je openheid en kwetsbaarheid. Ik ben blij dat je jouw verhaal met mij wou delen vandaag'.
Betrek eventueel een hulpverlener of naaste: Het kan helpend zijn om op voorhand een hulpverlener te vragen om aanwezig te zijn bij de afname van de getuigenis, zodat deze ondersteuning kan bieden indien nodig. Er kan ook voorgesteld worden aan de getuige om iemand mee te brengen uit diens omgeving die deze ondersteuning kan bieden. Stem af met de getuige of deze hier nood aan heeft.
Verwijs naar Zelfmoord1813 en voorzie hulpbronnen:
- op zelfmoord1813.be staat heel wat informatie en folders voor mensen die aan zelfdoding of iemand kennen die aan zelfdoding denkt.
- op werkgroepverder.be staat heel wat informatie en folders voor nabestaanden.
- op komuitjekop.be staat heel wat informatie specifiek voor mannen.
- Andere hulpbronnen zoals Tele-onthaal, huisartsen, psychologen,…
Na de getuigenis
Bied na de getuigenis een goede nazorg en houd rekening met volgende tips.
Nazorg voor de getuige
Laat de getuige het afgewerkte bericht nakijken indien mogelijk.
Voorzie de mogelijkheid dat de getuige het bericht nog eens kan nakijken en aanpassingen kan doorgeven indien nodig en mogelijk.
Bespreek de ervaring en bedank de getuige. Ga na hoe het voor de getuige was en vraag of deze nood heeft aan ondersteuning. Voorzie indien nodig hulpbronnen. Geef contactgegevens mee zodat de getuige contact kan opnemen bij verdere vragen.
Bereid de getuige voor op reacties uit de omgeving. Indien de getuigenis niet anoniem gebeurde, kan het zijn dat mensen vragen hebben voor de getuige, hun eigen verhaal willen delen, de getuige willen bedanken, … Maak de getuige hier bewust van, zodat die zich hierop kan voorbereiden. Benadruk dat de getuige het recht heeft hierin grenzen af te bakenen en in eerste instantie voor zichzelf te zorgen. Opteer eventueel om de optie tot commentaar/reacties op mediaberichten uit te zetten of te modereren indien mogelijk (bijvoorbeeld onder online artikels of op sociale media). Bespreek deze optie met de getuige.
Aandachtspunten vóór publicatie
Hou rekening met de mediarichtlijnen en deel deze met relevante collega's (vb. (eind)redactieleden of communicatiemedewerkers)
Kies je titel zorgvuldig: Vermijd sensationele titels.
Kies je beeld zorgvuldig: gebruik geen beelden van methodes of afscheidsberichten.
Zet mogelijkheid tot comments uit indien mogelijk, zeker bij sociale media.
Link naar hulpbronnen in je mediabericht. Vermeld Zelfmoord1813 en de Zelfmoordlijn. Voor nabestaanden verwijs je naar Werkgroep Verder na Zelfdoding.
Nood aan advies? Dan kan je terecht bij het VLESP of Werkgroep Verder.
Verwittig de Zelfmoordlijn1813 wanneer de getuigenis breed gepubliceerd zal worden. Op die manier kan een eventuele stijging in aantal oproepen worden opgevangen.